کتاب های عمرانی
کتاب های عمرانی
مقدمه نویسنده
در دنیای متمدن امروزی، با توسعه روزافزون و سریع تکنولوژی در دنیا و کشور عزیزمان ایران، به‌ویژه در میان جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، نیاز به منابع علمی و کاربردی در زمینه‌های مختلف عمرانی بیش از پیش احساس می‌شود. در این میان استفاده از مجموعه‌ای از کتب تخصصی می‌تواند مسیر یادگیری و پژوهش را برای دانشجویان و پژوهشگران هموارتر کند. این ضرورت، ما را بر آن داشت تا مجموعه‌ای از کتاب‌های تخصصی عمرانی را گردآوری و معرفی کنیم؛ کتاب‌هایی که نه‌تنها مفاهیم پایه را آموزش می‌دهند، بلکه با رویکردی اجرایی و مهندسی، ابزارهای لازم برای مدیریت، طراحی و اجرای پروژه‌های عمرانی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند.
با توجه به ویژگی‌های خاص پروژه‌ها و تفاوت آن‌ها از نظر مکان، ساختار، حجم، شرایط اجتماعی، اقتصادی، مالی، سیاسی و فرهنگی در هر کشور، قوانین و دستورالعمل‌های مرتبط با قراردادهای پروژه‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند.
پیمانکاران به‌عنوان مجریان اصلی این پروژه‌ها نقش عمده و اثرگذاری در ایجاد و توسعه طرح‌های بزرگ ملی بر عهده دارند. آن‌ها علاوه بر این‌که در مقام کارفرما فعالیت می‌کنند، جایگاه مهمی در توسعه و پویایی چرخه اقتصادی کشور دارند. از دستاوردهای ارزشمند فعالیت پیمانکاران، به‌ویژه در شرایط امروز جامعه، می‌توان به گردش بهینه سرمایه ملی و ایجاد اشتغال مولد اشاره کرد.
این کتاب حاصل چندین سال فعالیت حرفه‌ای در حوزه پیمانکاری، تحقیق و مطالعه در زمینه مدیریت پروژه است. کتاب در دو فصل ارائه شده است. در فصل نخست به بررسی انواع پیمان‌های رایج در پروژه‌های عمرانی پرداخته می‌شود. فصل دوم نیز به طبقه‌بندی پیمانها و نرخ حق بیمه قراردادهای اجرایی از دیدگاه سازمان تأمین اجتماعی اختصاص دارد.
همچنین، علاقه‌مندان می‌توانند برای مطالعه نکات مرتبط با قوانین و مقررات از کتاب های حقوقی موجود در این حوزه بهره‌مند شوند تا درک جامع‌تری از ابعاد قانونی پروژه‌ها داشته باشند.
امیدوارم با تألیف و گردآوری این مجموعه توانسته باشم هدیه‌ای ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه فراهم کنم. هدف آن است که کتاب حاضر راهگشای مشکلات مدیریتی و قراردادی پیمانکاران پرتلاش کشور باشد.
در پایان از اساتید، حقوق‌دانان، پیمانکاران و کارشناسان محترم سازمان تأمین اجتماعی تقاضا دارم با ارائه دیدگاه‌های تکمیلی و اصلاحی، اینجانب را در ارتقای دانش این حوزه و غنای تحقیقات آینده یاری فرمایند.
علي مُهري
پاييز 92
مقدمه
پروژه فرآیندی یکتا است که از مجموعه‌ای از فعالیت‌های هماهنگ و تحت کنترل تشکیل می‌شود. این فعالیت‌ها تاریخ‌های شروع و پایان تقریباً مشخص دارند و موظف‌اند به هدفی منطبق با نیازمندی‌های خاص برسند. چنین اهدافی همواره با محدودیت‌های زمانی، هزینه‌ای و منابع همراه هستند.
برای اجرای بهتر پروژه‌ها، علم مدیریت پروژه پدید آمد. مفهوم کلی آن به‌کارگیری دانش، مهارت‌ها، ابزار و تکنیک‌های لازم در اداره جریان اجرای فعالیت‌ها است. این رویکرد به رفع نیازها و انتظارات متولیان و ذی‌نفعان پروژه کمک می‌کند.
دانش مدیریت ریسک به‌عنوان بخشی از مدیریت پروژه همگام با تحولات اخیر اهمیت بیشتری یافته است. مدیریت ریسک پروژه علم صرف نیست، بلکه هنری است که در سال‌های اخیر به موضوعی پرطرفدار برای سازمانها تبدیل شده است. امروزه تقریباً همه سازمانها اهمیت این فرآیند را درک کرده‌اند. با پیچیده‌تر شدن زندگی بشر، توسعه ارتباطات و افزایش عدم اطمینان، ریسک‌های جدیدی به وجود آمده و شدت بسیاری از ریسک‌های قدیمی نیز افزایش یافته است.
مدیران تلاش می‌کنند دریابند چرا پروژه‌های تحت فرمان آن‌ها با تأخیر روبه‌رو می‌شود یا هزینه و کیفیت آن‌ها مطابق پیش‌بینی اولیه نیست. توسعه نظریه‌های مدیریتی و افزایش دانش این حوزه باعث شده استفاده از روش‌ها و ابزارهای مدیریت ریسک، به‌ویژه در سازمان‌های پروژه‌محور، توسط مدیران ارشد به‌خوبی درک و در سال‌های اخیر جدی‌تر پیگیری شود.
این کتاب نتیجه چند سال مطالعه و تحقیق اینجانب در حوزه مدیریت پروژه و به‌خصوص مدیریت ریسک پروژه است. کتاب در نه فصل ارائه شده است. فصل نخست به تعاریف و مفاهیم مدیریت پروژه و مدیریت ریسک اختصاص دارد. در فصل دوم، فرآیندهای مدیریت ریسک پروژه معرفی می‌شود.
از فصل سوم تا هشتم، فرآیندهای شش‌گانه مدیریت ریسک پروژه براساس استاندارد PMBOK ــ که به‌عنوان کامل‌ترین مرجع در این حوزه شناخته می‌شود ــ مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل نهم، مدل‌های گوناگون ارائه‌شده توسط محققان و پژوهشگران تحلیل و تشریح می‌شود. این مدل‌ها به‌عنوان چهارچوب‌هایی عمل می‌کنند که فعالیت‌های انجام‌گرفته را هدایت و مستندسازی می‌کنند. همچنین تضمین می‌نمایند که اجرای گام‌به‌گام آن‌ها، پروژه را با اهداف اولیه و موفقیت به پایان برساند.
امیدوارم با تألیف و گردآوری این کتاب توانسته باشم هدیه‌ای ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان فراهم کنم و کتاب حاضر راهگشای مشکلات مدیریت پروژه، به‌ویژه مدیریت ریسک باشد.
در پایان از اساتید، دانشجویان، مدیران پروژه و محققان محترم تقاضا دارم با ارائه دیدگاه‌های تکمیلی و اصلاحی، اینجانب را در ارتقای دانش مدیریت ریسک و توسعه تحقیقات آینده یاری فرمایند.
علي مهري
زمستان 91
مقدمه
در دنياي امروزي كه سيستم‌هاي نوين مديريتي، تحول بزرگي در عرصه كار و توليد و خدمات ايجاد نموده است سبب افزايش بهره‌وري، بهبود شرايط محيط كار و در پي آن توسعه پايدار را شامل شده است.
درك ابزارها و تكنيك‌هاي مديريت ريسك بايد افزايش بهبود سلامت كاركنان و افزايش ايمني پروژه‌ها و در نهايت رضايت مشتريان و ذينفعان را باعث خواهد شد.
سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي براي ايجاد سيستم‌هاي مديريت جامع در سازمانها بدون شك يك نياز اساسي بوده و اين سيستم‌ها بدون تعهد، رهبري و اعتقاد نتايج مثبتي در بر نخواهد داشت. در صورتي كه مباحث ايمني، سلامت و محيط زيست بطور كامل و فراگير مورد بررسي و مديريت قرار گيرد، نتايج بسيار مطلوبي را در پي خواهد داشت.
ايجاد و توسعه مديريت HSE در هر سازمان و شركتي نهادينه شدن فرهنگ ايمني بهداشت و محيط زيست در آن سازمان و پايداري و توفيق در استمرار اين نظام مديريتي (HSE) وابسته به تغيير نگرش و رفتار كليه كاركنان و پرسنل آن سازمان به صورت سازنده و با تعهد بالا مي‌باشد.
در شرايط كنوني جامعه‌ها، تمام سعي و تلاش بشريت و ساير نهادهاي مدني بقاء و سلامت جامعه مي‌باشد در همين راستا انديشمندان توجه زيادي به مقوله حفاظت و ايمني از ديرهنگام داشتند.
هر ساله اتفاقات ناشي از حوادث شغلي هزينه‌هاي گزافي را صرف خود مي‌نمايد كه بيشترين علت اين حوادث عدم رعايت مسايل ايمني است.
افزايش پروژه‌هاي عمراني و متاسفانه عدم فرهنگ مناسب ايمني و بهداشت در نظام اجرايي باعث گرديده شاهد افزايش اتفاقات ناگوار در اين پروژه‌ها باشيم، لذا در سالهاي اخير هم كارفرمايان و هم پيمانكاران پروژه‌هاي عمراني به اين مقوله اهميت بسزايي داده تا جايي كه موضوع HSE هم اكنون در اكثر پروژه‌ها به عنوان يك ركن درآمده و همه كارفرمايان استمرار نظام مديريت HSE را در پروژه‌هاي خود نيز خواهان هستند.
همچنين عدم وجود منابع كافي و شرايط بومي شده در خصوص فرهنگ استفاده از موضوع نظام مديريت اطلاعات، ايمني و محيط زيست، بعضاً برخي از سازمانها و دستگاه‌هاي اجرايي در انتخاب پيمانكار كه مجري پروژه‌هاي عمراني مي‌باشد دچار مشكل مي‌شوند، لذا در اين كتاب سعي شده است تا به زبان ساده اين موضوع را بررسي و شرايط آن را توضيح دهيم.
اين كتاب در 8 فصل تنظيم شده است كه به ترتيب به مفاهيم ايمني و الزامات و راهنمايي بكارگيري سيستم مديريت جامع سلامت و ايمني و محيط زيست مي‌پردازد در فصل نهم اين كتاب مباحث HSE و كاربرد آن در پروژه‌هاي عمراني بصورت بومي و ارائه مدل‌هاي كاربردي و وظايف پيمانكاران در رعايت اين الزامات به صورت گويا ارائه شده است. همچنين در فصل ششم اين كتاب نقش رفتار انساني در مباحث ايمني به طور كامل قيد شده است.
در فصل هفتم به مبحث مديريت ريسك پرداخته كه يكي از اصول اصلي و فراگير بحث مديريت سلامت،ايمني و محيط زيست است، كه بطور كامل و بومي شده مفاهيم مديريت ريسك پروژه و نحوه آناليز كيفي و كمي و روشهاي استراتژي با ريسك‌ها ارائه شده است، و در نهايت در فصل هشتم بحث آناليز ايمني و اطلاعات مديريتي در خصوص حوادث مربوطه اشاره شده است.
اين كتاب مشتمل بر 9 پيوست مي‌باشد كه پيوست اول آن مربوط به فرم ارزيابي HSE در پروژه‌ها بوده كه ميشود به عنوان يك چك ليست كاربردي مورد استفاده كارفرمايان و پيمانكاران قرار گيرد.
در 6 پيوست ديگر اين كتاب آيين‌نامه‌هاي مربوط به حفاظت كارگاه‌هاي ساختماني و حفاظت فردي و بهداشت عمومي و ساير مطالب مفيد كه توسط وزارت رفاه، تعاون و كار و امور اجتماعي تنظيم شده و مورد استفاده در پروژه‌هاي عمراني را دارد و به عنوان يك استاندارد ايمني مي‌توان راهنماي مناسبي براي كاهش حوادث و نحوه برخورد با آن باشد نيز آورده شده است.
در دو پيوست آخر نيز واژه نامه لغات و عبارات بوده كه مورد استفاده دانشجويان و علاقمندان مي‌تواند باشد.
اين كتاب نتيجه چند سال مطالعه و تحقيق در حوزه مديريت پروژه بوده و سعي شده است در تاليف اين كتاب از تجارب اجرايي اين حقير در بومي‌سازي مطالب نيز استفاده شود.
اميدوارم كه با تاليف و گردآوري و ترجمه برخی از مطالب اين كتاب، توانسته باشم هديه‌اي براي همه عزيزاني كه در اين زمينه مطالعه و تحقيق مي‌نمايند فراهم كرده و كتاب حاضر بتواند راهگشاي مشكلات بحث سلامت، ايمني و محيط زيست پروژه‌هاي عمراني كشور و همچنين ايجاد فرهنگ‌سازي در سازمانها و الزام استقرار نظام مديريت جامع HSE در پروژه‌ها باشد.
در پايان از تمام اساتيد، دانشجويان و مديران پروژه‌ها، خواهشمندم تا نظرات تكميلي و اصلاحي خود را جهت افزايش سطح كمي و كيفي اين دانش و كمك به تحقيقات آتي، بنده حقير را از راهنمايي‌هاي خود محروم ننمايند و اينجانب را ياري فرمايند.
علي مُـهری
پاييز 94
خداوند بزرگ و متعال را شاکر هستم که توفيق عنايت فرمود تا بتوانم کتاب حاضر را تحت عنوان ” مديريت برنامه ريزي و کنترل پروژه ” که چهارمين کتاب تاليفي بنده حقير مي باشد را به پايان برسانم .
در رشته هاي مهندسي عمران و معماري دروس “مديريت پروژه ” و “برنامه ريزي و کنترل پروژه” از دروس اصلي اين رشته ها بوده و در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي تدريس ميشود و امروزه علاوه بر رشته هاي فوق الذکر در ساير رشته هاي فني و مهندسي نيز ارائه مي گردد .
امروزه افرادي که به نحوي در حوزه هاي طراحي ، نظارت و يا اجراي طرح هاي عمراني و تحقيقاتي در شرکتها و سازمان هاي پروژه محور فعال هستند با مباحث مديريت و برنامه ريزي پروژه سر کار دارند . دليل چنين گرايشهايي توجه مديران و دست اندرکاران به اهميت برنامه ريزي و کنترل با روشهاي سيستماتيک در اجراي پروژه هاي مي باشد .
در اين چند سال که با عنايت پروردگار به امر تدريس مشغول هستم با تبادلات علمي که در اين حوزه با دانشجويان عزيز و اساتيد مطرح اين حوزه برقرار شده است ، کمک شاياني به اينجانب در ارائه و تدريس مفيد و متفاوت اين درس داشته و همچنين کمک بسزايي در تاليف اين مجموعه به بنده نموده است .
کتاب حاضر در 14 فصل تاليف گرديده که در فصل اول به تعاريف مديريت پروژه و تاريخچه مديريت پروژه پرداخته و تعاريف جامع و کامل اين حوزه نيز ارائه شده است . در فصل دوم اين کتاب به چرخه حيات پروژه اشاره شده و تمام گام هاي پروژه به تفصيل توضيح داده شده است . در فصل سوم به مطالعات امکان سنجي پروژه پرداخته و مفاهيم کليدي و زير بنايي اين حوزه نيز بيان گرديده است در فصل چهارم به صورت کامل و از پايه تا پيشرفته به روشهاي برنامه ريزي و ساختار شبکه نيز اشاره شده است . در فصل پنجم به مفهوم ساختار شکست کار پرداخته و مطالب مهم و کليدي با رسم شکل و نمودار به صورت روان و گويا نيز ارائه شده است .در فصول ششم تا دهم اين کتاب طبق استاندارد مديريت پروژه PMBOK به حوزه هاي مهم دانش مديريت پروژه پرداخته و بصورت کامل نيز مطالب مربوطه ارائه گرديده است .در فصل يازدهم به مبحث ساختار سازماني پروژه پرداختيم که از مدل هاي بلوغ دانش مديريت پروژه نيز به شمار مي آيد . در فصول دوازدهم تا چهاردهم نيز به مبحث رهبري و عملکرد تيم مديريت پروژه اشاره شده که مطالب بسيار مفيد و متفاوتي در حوزه دانش مديريت پروژه محسوب مي شود .
اميدوارم كه با تاليف اين كتاب توانسته باشم هديه‌اي براي همه عزيزاني كه در اين زمينه مطالعه و تحقيق مي‌نمايند فراهم كرده و كتاب حاضر بتواند کمبود کتاب هاي مرجع در حوزه برنامه ريزي و کنترل پروژه را پوشش دهد .
در خاتمه از تمام اساتيد، دانشجويان ، پيمانكاران و مشاوران و كارشناسان برنامه ريزي و کنترل پروژه ، خواهشمندم تا نظرات تكميلي و اصلاحي خود را جهت افزايش دانش در اين حوزه و كمك به تحقيق‌هاي آتي، بنده حقير را از راهنمايي‌هاي خود محروم ننمايند و اينجانب را ياري فرمايند.
خداوندا ، گام هايم را به راهي که هدايت فرمودي استوار کن و مزيد نعمت بدين فرما که پيوند خويش را با آبادگران اين مرز و بوم و جويندگان دانش جاودانه سازم و توشه ناچيزي را که اندوخته ام به پايشان بريزم .
در انتها از همکاری صمیمانه دبیر و اعضاء محترم هیئت مدیره انجمن شرکتهای راه سازی ایران که با نهایت صمیمیت،حمایت و پشتیبانی کامل را در چاپ این اثر مبذول داشتند تقدیر و تشکر می نمایم .
علي مُـهري
زمستان 95
